Kościół św. Jerzego w Biłgoraju

---

Położenie

Kościół pw. św. Jerzego zlokalizowany jest w sercu Biłgoraja, w obrębie administracyjnym osiedla Śródmieście. Budowla ta usytuowana jest na placu, którego trzy strony ograniczają ulice: Tadeusza Kościuszki, Jana Samoleja oraz Ogrodowa. W bliskim sąsiedztwie tego miejsca możemy spotkać Skwer Saski oraz tereny o przeznaczeniu mieszkalno-usługowym. Teren wokół kościoła jest obwiedziony murem, co sugeruje, że stanowił on niegdyś obszar dawnego cmentarza.

Od północy sąsiaduje z działką kościelną odrębna nieruchomość, na której znajdują się między innymi plebania, dom parafialny oraz katolicka księgarnia. W okolicy kościoła dostrzegamy także kilka zabytkowych obiektów, w tym drewniany krzyż z 1841 roku, który dodaje historycznego klimatu temu miejscu.

Architektura

Obiekt architektoniczny jest wzniesiony z cegły, na którą nałożono tynk, co nadaje mu charakterystyczny wygląd. Budowla została zaprojektowana na planie krzyża łacińskiego, a dłuższe ramię tego krzyża usytuowane jest w orientacji wschód-zachód. Fasada, która stanowi front budynku, z głównym wejściem, zwrócona jest ku wschodowi, bezpośrednio w stronę ulicy Tadeusza Kościuszki. Naprzeciwko wejścia do świątyni zlokalizowane jest prezbiterium.

Krótsze ramię krzyża z kolei usytuowane jest w kierunku północ-południe, gdzie w jego południowej części umiejscowiona została zakrystia. Wnętrze kościoła zachwyca swoimi proporcjami, utrzymane jest w układzie bazylikowym z trzema nawami. W nawie głównej możemy znaleźć trzy ołtarze wykonane z drewna, które są dziełami neobarokowego stylu:

• lewy boczny, w którym umieszczono obraz Chrystusa Ukrzyżowanego oraz skałę z Góry Oliwnej,
• prawy boczny z obrazem Matki Bożej Częstochowskiej, wzbogacony skałą z Nazaretu,
• główny, usytuowany w prezbiterium.

Sklepienie nawy głównej cechuje się formą kolebkową, co podkreśla przestronność wnętrza. Na ścianach można dostrzec malowidła ilustrujące różne sceny biblijne, natomiast ściany prezbiterium pokrywają częściowo odsłonięte malowidła, które odnoszą się do wydarzeń z wojny polsko-bolszewickiej. Dodatkowo w ścianach umieszczone są tablice pamiątkowe, w tym fundacyjne z końca XVIII wieku oraz epitafia ku pamięci ks. Jana Zieniewicza (z początku XIX wieku) i ks. Jana Samoleja (z II połowy XX wieku).

Kościół posiada jedną, centralnie usytuowaną wieżę, wzniesioną nad kruchtą. Wewnątrz, na chórze, można znaleźć piszczałkowe organy, które stanowią istotny element wyposażenia świątyni. Co więcej, obiekt dysponuje kondygnacją podziemną, w której mieszczą się zamknięte krypty oraz kaplica pw. św. Andrzeja Boboli.

Historia

Cerkiew unicka (1793-1875)

Na początku XVIII wieku powstała pierwsza świątynia, która z czasem przybrała obecny kształt kościoła. Dzięki zaangażowaniu ks. Jana Zieniewicza, w latach 1790-1793 zbudowano cerkiew, dedykowaną wiernym obrządku greckokatolickiego, znanym również jako unici. Architektura nie jest dokładnie znana, a konsekracja miała miejsce 28 maja 1798, dokonaną przez biskupa Porfiriusza Skarbka-Ważyńskiego z eparchii chełmskiej.

Okres zaborów rosyjskich (1815-1915) stwarzał liczne wyzwania dla kościoła unickiego, które były nasilane przez reprezentantów władzy. Zwiększona presja miała miejsce po upadku powstania styczniowego w 1864, co doprowadziło do likwidacji unickiej eparchii chełmskiej w 1875. W konsekwencji tego, cerkiew św. Jerzego w Biłgoraju została przejęta przez prawosławnych, co przyniosło jej diametralną zmianę funkcji.

Cerkiew prawosławna (1875-1916)

Od 1875 roku świątynia zaczęła pełnić rolę cerkwi dla prawosławnych. W trakcie I wojny światowej, kiedy Biłgoraj znalazł się pod okupacją austro-węgierską, wiele osób wyznania prawosławnego emigrowało na wschód. W 1916 roku, po opuszczeniu miasta przez ostatniego prawosławnego proboszcza, świątynia została zamknięta, co zakończyło jej funkcjonowanie w tej roli.

Kościół katolicki (1919-1940)

W 1919 roku, kiedy Biłgoraj przeszedł pod polski zarząd, opuszczona świątynia została przekazana katolikom, stając się kościołem rektoralnym dla parafii Trójcy Świętej i Wniebowzięcia NMP w Biłgoraju. Przeprowadzony remont zatarł wiele historycznych cech cerkwi. Wkrótce potem na ścianach prezbiterium pojawiły się malowidła, które nawiązywały do wydarzeń związanych z wojną polsko-bolszewicką oraz do obrony Jasnej Góry.

Rektorem kościoła w latach 1929-1940 był ks. Jan Samolej. W 1939 roku Biłgoraj doświadczył zniszczeń wojennych, a kościół Trójcy Świętej i Wniebowzięcia NMP spłonął. Świątynia św. Jerzego przetrwała wojenne zawirowania w lepszym stanie, a pożyczono ją dla całej parafii do 1940 roku, kiedy okupanci niemieccy postanowili oddać ją prawosławnym.

Druga cerkiew prawosławna (1940-1945)

W latach 1940-1945 świątynia powróciła do roli cerkwi prawosławnej. Z jej usług korzystali Ukraińcy współpracujący z okupantami niemieckimi. Po zakończeniu II wojny światowej, Biłgoraj zyskał jednolity charakter etniczny, co przyczyniło się do tego, że świątynia ponownie trafiła w ręce katolików.

Drugi kościół katolicki (od 1945)

Od 1945 roku kościół św. Jerzego funkcjonuje głównie jako kościół rektoralny dla parafii św. Jerzego. Jego bliskie sąsiedztwo z wieloma placówkami edukacyjnymi przyniosło mu status miejsca, do którego licznie przybywa młodzież. W 1978 roku przeprowadzono renowację, ujawniając fragmenty polichromii z XIX wieku.

Obiekt uzyskał status kościoła parafialnego 3 czerwca 1984 roku, w wyniku decyzji arcybiskupa lubelskiego, ks. prof. Bolesława Pylaka. Pierwszym proboszczem został dotychczasowy rektor, ks. Marian Goral, który przyczynił się do rozbudowy parafii, w tym dobudowy bocznych naw w latach 1987-1989, zmieniając wygląd świątyni.

W 2004 roku, pod kierunkiem ks. Czesława Szurana, kościół wzbogacił się o relikwie św. Faustyny Kowalskiej. W latach 2006-2007 wykonano remont bocznych naw, a w 2009 roku, z okazji 25-lecia istnienia parafii, sprowadzono relikwie św. Andrzeja Boboli, co zaowocowało także stworzeniem jego kaplicy w podziemiach kościoła.

W latach 2008–2015 powstała nowa cerkiew prawosławna w biłgorajskiej dzielnicy Puszcza Solska, nosząca wezwanie św. Jerzego Zwycięzcy, nawiązując do dawnej cerkwi. W 2015 roku, pod przewodnictwem ks. Stanisława Budzyńskiego, odkryto malowidła w prezbiterium, które były niegdyś zakryte. W 2018 przystąpiono do budowy nowego budynku dla domu parafialnego oraz księgarni katolickiej.

Osobny artykuł: Cerkiew św. Jerzego w Biłgoraju.

---

Oceń: Kościół św. Jerzego w Biłgoraju

---