Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Biłgoraju

---

Usytuowanie kościoła

Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny ma swoje swoje centralne miejsce w Biłgoraju. Jego lokalizacja zbiega się z osiedlem Śródmieście, co czyni go łatwo dostępnym dla mieszkańców oraz turystów. Obiekt wybudowany jest na placu, którego granice określają ulice Zamojska oraz 3 Maja, co dodatkowo podkreśla jego znaczenie wśród lokalnej infrastruktury.

W bliskim sąsiedztwie świątyni znajdują się zarówno tereny rekreacyjne – jak skwer, jak i zabudowania o funkcji mieszkalno-usługowej. Co więcej, plac Wolności z ratuszem miejskim sąsiaduje bezpośrednio z kościołem, co tworzy harmonijną przestrzeń publiczną.

Otoczony murem obszar wokół kościoła niegdyś był cmentarzem. Obecnie teren ten został zagospodarowany na park z drzewami, które mają status pomników przyrody. Od strony południowej wydzielona parcela graniczy z zabudowaniami przykościelnymi, wśród których znajduje się plebania, sale katechetyczne, kancelaria parafialna, a także dom zakonny sióstr serafitek.

W murze otaczającym park znajdują się dwie zabytkowe figury, które nawiązują do lokalnej historii:

• pierwsza figura, datowana na 1699 rok, ozdobiona płaskorzeźbami przedstawiającymi Matkę Bożą, krucyfiks oraz litery MS,
• druga figura pochodzi z XIX wieku i zawiera tabliczkę upamiętniającą powstanie styczniowe.

Opis świątyni

Architektura

Świątynia zbudowana została w charakterystycznym stylu późnego baroku, co nadaje jej niepowtarzalny urok. Do jej budowy wykorzystano cegłę, która została pokryta tynkiem, co jest typowe dla tego okresu. Projekt kościoła oparty jest na planie krzyża łacińskiego, którego dłuższe ramię biegnie w kierunku wschód-zachód. Fasada z głównym wejściem skierowana jest ku zachodowi, na stronę ulicy 3 Maja.

Bezpośrednio naprzeciwko głównego wejścia rozciąga się węższe prezbiterium, a w krótszym ramieniu krzyża znajdują się: stara zakrystia po stronie północnej oraz kaplica św. Mikołaja po stronie południowej, która prowadzi do nowej zakrystii.

Wnętrze kościoła ma formę jedno-nawowej hali, a naprzeciw prezbiterium, nad głównym wejściem, ulokowano emporę z szesnastogłosowymi organami, a także kruchtę, która znajduje się pod nią. Obiekt dysponuje też drugą kruchtą, przylegającą do nawy po stronie południowej. Sklepienie w nawie hen jest w formie kolebkowej, co również odzwierciedla estetykę barokową.

Podziemia kościoła kryją krypty grobowe, które są zamknięte i niedostępne dla zwiedzających. Zdecydowana większość pochowanych tam osób to znane postacie, takie jak ks. Jan Kanty Mroczkowski, który pełnił rolę proboszcza w latach 1717-1764, oraz Stanisław Kostka Nowakowski, szambelan króla Stanisława II Augusta oraz właściciel miasta w latach 1806-1841.

Pod względem architektonicznym, świątynia ma dwie symetryczne wieże umieszczone na fasadzie, które pełnią funkcję dzwonnic. Wieże te są zwieńczone metalowymi hełmami, co podkreśla ich charakter. Fasada kościoła zdobiona jest wnękami, w których umieszczono XIX-wieczne rzeźby św. Piotra i św. Pawła oraz tablice z historycznymi informacjami o fundacji budynku.

W kruchcie ulokowana jest tablica z epitafium Stanisława Kostki Nowakowskiego, a na nawie znajdują się tablice upamiętniające ks. Józefa Chmielewskiego i ks. Czesława Koziołkiewicza, a także dedykacja dla żołnierzy Armii Krajowej z terenów biłgorajskich. W przedniej części kościoła zamontowano również tablicę ku pamięci ofiar zbrodni na Rapach.

Wyposażenie

Wnętrze kościoła jest urządzone w późnobarokowym stylu, chociaż wiele z jego elementów, takich jak ławki czy konfesjonały, pochodzi z czasów po II wojnie światowej. Znajdujący się w kościele duży ołtarz jest w rzeczywistości rekonstrukcją pierwotnego, który uległ zniszczeniu podczas pożaru w 1939 roku.

W nawie świątyni odnajdziemy trzy wykute w drewnie, złocone ołtarze:

• lewy boczny z obrazami św. Antoniego i Przemienienia Pańskiego,
• prawy boczny z obrazami Matki Bożej Częstochowskiej oraz św. Józefa,
• główny – monumentalny ołtarz umieszczony w prezbiterium, zdobiony obrazami Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny oraz Trójcy Przenajświętszej.

Dodatkowo, w bocznej kaplicy znajduje się drewniany ołtarz poświęcony św. Mikołajowi. Wśród szczególnych elementów wyposażenia należy wymienić metalowy krucyfiks pochodzący z XIX wieku oraz kamienną chrzcielnicę z 1828 roku.

W głównym ołtarzu umieszczone są cenne relikwie św. Antonina, św. Mariana, św. Mansweta oraz św. Klemensa, co czyni tę świątynię miejscem o szczególnym znaczeniu dla wiernych.

Historia

Okres protestancki (do 1700)

Obszar, na którym obecnie stoi kościół, spełnia swoje religijne funkcje od momentu założenia Biłgoraja, czyli od drugiej połowy XVI wieku. W tym miejscu pierwotnie zbudowano zbór kalwiński, który powstał z inicjatywy rodu Gorajskich herbu Korczak. Przedstawiciele tej zacnej rodziny byli nie tylko założycielami Biłgoraja, ale również jego właścicielami aż do drugiej połowy XVII wieku. Jednocześnie ich działalność protestancka była znacząca. Wybór miejsca na zbór można tłumaczyć zarówno jego lokalizacją na szczycie niewielkiego wzniesienia, jak i bliskością do narożnika rynku miejskiego.

Więcej szczegółowych informacji można znaleźć w artykule Biłgoraj, w sekcji Założenie Biłgoraja. W 1604 roku w Biłgoraju została wzniesiona kaplica katolicka, jednak brak jest precyzyjnych danych dotyczących jej lokalizacji. Na początku XVII wieku powstała również pierwsza katolicka parafia w tym mieście. W roku 1692 wyodrębniła się z niej obecna parafia pod wezwaniem Trójcy Świętej oraz Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny.

Do tego okresu zanikły już wpływy dominującego wcześniej protestantyzmu w tym rejonie. Więcej informacji na temat parafii można znaleźć pod tym linkiem: Parafia Trójcy Świętej i Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Biłgoraju, w sekcji Dzieje parafii.

Pierwszy kościół drewniany (ok. 1700-1732)

Okaround 1700 roku, na miejscu wcześniejszego zboru protestanckiego wybudowano drewniany kościół katolicki, któremu nadano tytuł Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Opiekę nad kościołem oraz parafią sprawowali franciszkanie z klasztoru w Puszczy Solskiej aż do 1717 roku. Z relacji z 1728 roku wynika, że świątynia była całkowicie drewniana, pokryta gontem z wewnętrznymi trzema ołtarzami.

Obecny kościół murowany (lata 1732-1939)

W 1732 roku rozpoczęto budowę murowanego kościoła, staraniem ówczesnego proboszcza, księdza Jana Kantego Mroczkowskiego. Została ona zaplanowana w stylu barokowym i miała na celu zastąpienie istniejącego kościoła drewnianego. Inwestycja zakończyła się w 1755 roku. W 1762 roku zamontowano kościelne organy dwunastogłosowe. Natomiast w 1789 roku ukończono budowę dzwonnicy, która odtąd pełniła rolę bramy wejściowej do świątyni. Uroczystość konsekracji świątyni miała miejsce 6 czerwca 1778 roku. Opisy z lat 1773 i 1786 wskazują, że w jej wnętrzu znajdowało się sześć ołtarzy, a wokół kościoła rozciągał się cmentarz. Z zakrystii można było przejść do skarbca oraz na ambonę. W głównym ołtarzu widniał obraz Matki Bożej Wniebowziętej, a po bokach umieszczono relikwiarze. Ustawione w nawie kościoła rzędy ławek dopełniały całości.

W okresie przełomu XVIII i XIX wieku zrezygnowano z korzystania z cmentarza wokół kościoła, zastępując go nekropolią przy ul. Lubelskiej, znaną jako tzw. lapidarium. Renowacja świątyni miała miejsce w latach 1827–1842, w jej trakcie przeprowadzono wymianę podłogi i dachu. W 1869 roku odnowiono wnętrze kościoła, do którego dobudowano nową ambonę oraz zakupiono chrzcielnicę. Dzięki inwestycjom z lat 80-tych XIX wieku powstały również dwie wieże, a także przebudowano front ściany budynku. W 1904 roku wmurowano w ścianę figury św. Piotra i Pawła, co przyczyniło się do nadania kościołowi obecnego wyglądu.

W 1911 roku wnętrze ozdobiono nową posadzką, rok później zamówiono nowe organy, a w 1913 roku dodano dwa nowe ołtarze. Niestety, w 1912 roku miało miejsce pożar, którego przyczyny pozostają nieznane. W 1926 roku rozebrano XVIII-wieczną dzwonnice, a w 1927 roku wybudowano nową plebanię. Krótkie okresy niekorzystnych warunków z 1940 roku spowodowały znaczne zniszczenia, a w konsekwencji we wrześniu 1939 roku miała miejsce tragedia, w wyniku której świątynia została całkowicie strawiona przez pożar. Stracono wyposażenie wnętrza, w tym ołtarze, a także dach. Udało się jednak ocalić naczynia liturgiczne oraz księgi.

Więcej szczegółowych informacji można znaleźć w artykule Biłgoraj, w sekcji II wojna światowa.

Obecny kościół murowany (okres po 1939)

W czasie okupacji niemieckiej (1939-1944) dzięki staraniom proboszcza, księdza Czesława Koziołkiewicza, udało się zrealizować prowizoryczne naprawy, które skutecznie ochroniły świątynię przed dalszymi dewastacjami. Jednakże prawdziwe odbudowa kościoła nastąpiła dopiero po roku 1944. Wówczas przeprowadzono kompleksowy remont w celu przywrócenia jego pierwotnego stanu, wyrównano wieże, w 1945 roku zakupiono żyrandole, a w 1950 roku poświęcono i zamontowano trzy dzwony. W latach 1950–1955 zrealizowano projekt wielkiego ołtarza, wzorowanego na jego wcześniejszej wersji, co dzięki przedwojennym materiałom oraz rysunkom umożliwiło jego niemalże idealne odwzorowanie. W 1960 roku nowy ołtarz został konsekrowany. W tym samym roku także zakupiono szesnastogłosowe organy, a w 1962 roku do kościoła został umieszczony obraz Matki Bożej Częstochowskiej, ofiarowany przez księdza kardynała Stefana Wyszyńskiego.

W konsekwencji, w kolejnych latach podjęto wysiłki w celu konserwacji obiektu. Prace remontowe miały miejsce między innymi w latach 1963–1964 (tynkowanie), w 1976 roku remontowano dach, natomiast w latach 1989–1991 przeprowadzono złocenie wyposażenia. Ostatni remont wewnątrz i na zewnątrz szaty świątyni nastąpił w 2002 roku, a w 2018 roku obeszła ona się kompleksową renowację elewacji.

---

Oceń: Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Biłgoraju

---